W stacji radioastronomicznej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Bałdach trwa montaż anten. W drugiej połowie sierpnia niepozorne półmetrowe odbiorniki zaczną rejestrować promieniowanie radiowe wysyłane z kosmosu!
Montaż anten w ramach budowy stacji radioastronomicznej jest prowadzony przez Skanska dla UWM. Na przełomie 2014/2015 roku firma wykonała również przyłącze światłowodowo - energetyczne pomiędzy budynkami administracyjnym UWM w Bałdach, w którym znajduje się węzeł sieci PIONIRa, a polem obserwacyjnym stacji LOFAR.
Niewielka, zlokalizowana głównie w ziemi stacja badawcza, swoim zasięgiem obejmie najdalsze, najbardziej nieosiągalne kresy wszechświata. - Być może to dzięki temu projektowi uda nam się odebrać sygnał, na który czeka cała ludzkość, sygnał, że nie jesteśmy sami we wszechświecie – mówi prof. Andrzej Krankowski z UWM.
Anteny o kosmicznym zasięgu
Anteny są niepozorne. Niektóre mają tylko 0,5 m wysokości, inne - 1,5 m. Za to wkrótce na stacji pojawią się w ilości po 96 sztuk każdego rodzaju. Będą odbierać promieniowanie radiowe o słabo zbadanych, bardzo niskich częstotliwościach, płynące ze wszechświata. Takie promieniowanie wysyłają obiekty z bardzo dalekich zakątków kosmosu, m.in. takie, które powstały tuż po Wielkim Wybuchu. Pozwoli to na badania dotychczas niemożliwe w ziemskich laboratoriach. Niewykluczone, że wśród odbieranego promieniowania będą także sygnały wysyłane przez istoty rozumne. Sygnały odbierane przez stację w Bałdach będą wysyłane do centrum w Holandii, które koordynuje pracę wszystkich stacji znajdujących się w systemie tam przetwarzanym. Wyniki tych badań będą pomocne nie tylko w kosmologii, ale także w innych naukach – badaniach nad czasem, fizyce solarnej, badaniach promieniowania kosmicznego, jonosfery, błyskawic, a nawet w rolnictwie.
Montaż odbiorników
Działania prowadzone przez Skanska w ramach montażu i instalacji anten LBA i HBA stacji LOFAR w Stacji Dydaktyczno-Badawczej w Bałdach potrwają do końca sierpnia. - Zakres powierzonego nam zadania obejmuje montaż i rozbiórkę hali montażowej, wykonanie i instalację kratownic oraz montaż anten LBA i HBA – mówi Szymon Wasilewski, Menadżer Projektu, Skanska. Generalny wykonawca odpowiada także za doprowadzenie kabli koncentrycznych od anten LBA i HBA. do kontenera przetwarzającego dane. - Prowadzony przez nas montaż mniejszych anten LBA składa się z kilku etapów. Pierwszy z nich polega na przygotowaniu i wyrównaniu pola z dokładnością do 3 cm. Kolejno, po wytyczeniu lokalizacji dla odbiorników, następuje rozłożenie w tych miejscach geowłókniny. Na niej układana jest kratownica, na środku której umiejscowiona zostaje antena. Od zainstalowanej anteny odprowadzane są 4 odciągi, które są kotwione w gruncie – komentuje Szymon Wasilewski. Montaż większych anten, typu HBA przebiega podobnie, jednak do ustawienia styropianowego odbiornika używany jest podnośnik teleskopowy.
Krok do przodu
Anteny w Bałdach zaczną odbierać promieniowanie radiowe z kosmosu w drugiej połowie sierpnia. Obsługą stacji oraz prowadzeniem badań naukowych zajmą się pracownicy Centrum Diagnostyki Radiowej Środowiska Kosmicznego, nowej jednostki na WGIPiB oraz radioastronom dr Leszek Błaszkiewicz, pracownik naukowy Katedry Fizyki Relatywistycznej Wydziału Matematyki i Informatyki. Stacja radioastronomiczna w Bałdach jest na razie jedyną, a docelowo jedną z 3 w Polsce, należącą do konsorcjum POLFAR. Jest to polskie konsorcjum naukowe powstałe w 2007 r. Tworzą je Uniwersytet Jagielloński, UWM, Centrum Badań Kosmicznych PAN, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Uniwersytet w Zielonej Górze, Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika PAN, Uniwersytet w Szczecinie, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, a także Instytut Chemii Bioorganicznej PAN i Poznańskie Centrum Superkomputerowo-Sieciowe. Prof. Krankowski jest jego wiceprzewodniczącym.
W 2013 r. MNiSW przyznało konsorcjum ok. 26 mln zł na utworzenie 3 stacji radioastronomicznych, które będą częścią europejskiego systemu LOFAR. Jest to jeden z największych grantów naukowo-badawczych MNiSW przeznaczonych ostatnio na dużą infrastrukturę badawczą. Z kolei LOFAR to system europejski, którego główna siedziba mieści się w Holandii. Jest to wieloantenowy radioteleskop wykorzystujący zjawisko interferencji fal radiowych. Składa się z 25 000 anten podzielonych na 36 skupisk (stacji) położonych w różnych miejscach Europy. Centralne skupisko anten znajduje się w Holandii. Wszystkie stacje łączy superszybka sieć komputerowa. Gromadzeniem i przetwarzaniem danych zajmuje się superkomputer na uniwersytecie w Groningen w Holandii.
Stacja LOFAR w Bałdach
Pracownicy Centrum będą prowadzić zadania w zakresie spektroskopii radiowej, fizyki obszarów maserowych w otoczkach gwiazd późnych typów widmowych oraz w obszarach młodych gwiazd i diagnostyki jonosfery.
Od 2010 roku projekt: „POLFAR - Radio inferometr o niskiej częstotliwości wraz budową trzech stacji systemu LOFAR w Polsce (w Bałdach, Borówcu i Łazach) znajduje się na Polskiej Mapie Drogowej Infrastruktury Badawczej przedsięwzięć z zakresu strategicznej infrastruktury badawczej, uznanych przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego za szczególnie istotne dla rozwoju polskiej nauki.