Luka cyrkularności, czyli odsetek surowców nieodnawialnych znajdujących się poza obiegiem zamkniętym, wynosi 92,8% na świecie[1]. Jednocześnie konsumujemy 1,6 razy więcej zasobów niż pozwalają na to możliwości regeneracyjne Ziemi[2]. Zdecydowana większość budynków w Unii Europejskiej nie spełnia wymogów wpisujących się w zasady zrównoważonego rozwoju, a odpowiada za zużycie prawie 40% energii całkowitej[3]. Polska „luka” wynosi 89,8%, co oznacza, że jako kraj jesteśmy cyrkularni w 10,2%[4]. – Ziemię mamy jedną, zostawmy coś dla tych po nas – zwłaszcza, że mamy pomysły, jak to zrobić – piszą autorzy w raporcie „Cyrkularne. Gospodarka obiegu zamkniętego w miastach i nieruchomościach”. Jako firma, dla której ESG jest kluczowym elementem strategii rozwoju biznesu, zostaliśmy partnerem tego opracowania.
Produkcja i konsumpcja dóbr przebiega obecnie w sposób liniowy: wydobywamy surowce, wytwarzamy produkty, które następnie są sprzedawane i używane, a ostatecznie większość z nich ląduje na wysypisku śmieci. Celem gospodarki o obiegu zamkniętym (GOZ), zwanej też gospodarką cyrkularną, jest jak najdłuższe utrzymanie wartości produktów, komponentów i materiałów oraz ograniczenie odpadów i zanieczyszczeń.
Konieczne są zmiany w sektorze nieruchomości
W skali świata sektor budowlany odpowiedzialny jest za 35% konsumpcji energii, 38% emisji CO2 związanych z energią oraz za 50% zużycia zasobów[1]. W samej UE odpady budowlane i rozbiórkowe stanowią około 30% wszystkich śmieci[2]. Nieruchomości są więc jednym z istotniejszych obszarów GOZ, a umiejętność nadania im drugiego życia nabiera ogromnego znaczenia. Światowym liderem cyrkularności materiałów budowlanych jest Szwajcaria. Badania z 2021 r. wykazały, że jedynie 5% pierwotnych materiałów trafia tam na wysypiska[3]. W Polsce z kolei istnieją budynki, w których częściowo wykorzystano materiały z obiegu zamkniętego, jednak na razie to wyjątki. Należą do nich budynki biurowe Skanska: Centrum Południe we Wrocławiu, Nowy Rynek w Poznaniu, P180 i Generation Park X w Warszawie, High5ive w Krakowie oraz Wave w Gdańsku.
– W Polsce wciąż wyjątek stanowią budynki powstałe z materiałów opracowanych z myślą o zasadach zrównoważonego rozwoju i wysokim potencjale ponownego wykorzystania. Niemniej jednak mamy nadzieję na zmiany. Budynki cyrkularne są projektowane, użytkowane i ponownie wykorzystywane bez zbędnego wyczerpywania zasobów, zanieczyszczania środowiska i degradacji ekosystemów. Ich elementy techniczne mogą być łatwo demontowalne, a tym samym nadawać się do ponownego użycia. Jest to klucz do cyrkularności zapewniający harmonijny związek między środowiskiem a zdrowiem i dobrym samopoczuciem ludzi – komentuje Patryk Bolimowski z firmy SYSTEM 3E, będącej partnerem raportu.
Zrównoważony rozwój może się opłacać
Szacuje się, że w skali Europy wprowadzenie gospodarki o obiegu zamkniętym do 2030 r. mogłoby zwiększyć PKB o 7%[1]. Cyrkularności gospodarki nie uda się jednak zwiększyć bez daleko idących zmian w sektorze nieruchomości. Działania zgodne z zamysłem GOZ mogą doprowadzić do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych w całym cyklu życia budynków o niemal 60%[2]. Samo projektowanie konstrukcji stalowych do demontażu i ponownego wykorzystania może zaoszczędzić 70% energii i obniżyć emisję gazów cieplarnianych o 80% w ciągu całego cyklu życia budynku[3].
– Gospodarka to ogromnie złożony organizm, pełen niepewności, ciągle ewoluujących procesów i wrażliwy na warunki zewnętrzne. Przestawienie jej na cyrkularne tory to niezwykle skomplikowany i długofalowy proces. Dlatego też strategie GOZ powinny być ambitne, wszechstronne i możliwie elastyczne, tak by w pełni wykorzystać potencjał danego miasta czy społeczności. Wyniki badań dowodzą, że 86 proc. mieszkańców Polski jest gotowych ograniczyć zakup dóbr materialnych w celu ochrony surowców naturalnych i redukcji odpadów. Ta społeczna determinacja nie przeszła niezauważona przez polskie firmy, które wspieramy w opracowywaniu strategii ESG i analiz taksonomicznych. Biznes w Polsce dostrzega konieczność zmiany i przejścia na nowe tory. Razem przyczyniamy się do transformacji – mówi Przemysław Chimczak-Bratkowski z ThinkCo, współautor raportu.
Wskaźnik ma zostać podwojony do końca dekady
Także poszczególne rządy od dłuższego czasu opracowują cele i wdrażają działania z myślą o zrównoważonym rozwoju. Cyrkularność może pomóc w realizacji tych zamierzeń. W ramach nowego planu działania UE na rzecz gospodarki o obiegu zamkniętym (CEAP) do końca trzeciej dekady XXI wieku ma zostać podwojony wskaźnik ponownego wykorzystania materiałów. Między innymi w ramach Fali Renowacji (zestawu programów mających na celu usunięcie barier utrudniających renowację budynków) konieczne jest zwiększenie wskaźnika renowacji energetycznej budynków ze średniego poziomu 1% do co najmniej 2% rocznie[1]. Jest to niezbędne, by już istniejące budynki były wydajne energetycznie i służyły jak najdłużej. Program ma ograniczyć ubóstwo energetyczne, stworzyć liczne miejsca pracy – według szacunków Komisji Europejskiej nawet ok. 700 tys. do 2030 roku[2] i nasilić rozwój technologii. Ma też pozwolić największym spółkom zwiększyć rentowność i konkurencyjność przez obniżenie ryzyka związanego z wahaniami cen surowców.
– W obecnych czasach dysponujemy szerokim dostępem do informacji, zaawansowaną technologią i zasobami eksperckimi, co daje nam niemal nieograniczone perspektywy, jeśli wykażemy się odpowiednim zaangażowaniem. Na rynku funkcjonują platformy umożliwiające handel materiałami budowlanymi, których potencjał i wartość odzysku znajdziemy w paszportach materiałowych. Dostępne technologie usprawniają proces renowacji, począwszy od strategicznego planowania rozbiórki, a skończywszy na ciągłym monitorowaniu stanu budynku. To nie tylko szansa na ogromny postęp i rozwój, ale i odpowiedź na ograniczone już zasoby. Inicjatywy te wymagają kompleksowych i długofalowych działań, ale pozostają w naszym zasięgu. Wybierzmy to, co dobre, nawet jeśli nie jest łatwe – komentuje Elżbieta Rotblum ze spółki biurowej Skanska, partnera raportu.
Nowy kierunek: profesjonalizacja renowacji budynków
W raporcie wskazano również nowy kierunek rozwoju renowacji i adaptacji budynków. „Istnieją trzy podstawowe strategie, które będą szczególnie często wdrażane w nadchodzących latach” prognozuje na łamach publikacji ThinkCo. Strategia adaptacyjna oznacza zmianę funkcji obiektu na nową, co niesie za sobą przekształcenia w jego strukturze i wyposażeniu. Mowa o niej w przypadku zamiany starzejących się biurowców na mieszkania czy budynków postindustrialnych pod funkcje handlowe, kulturalne czy biurowe. Strategia ekspansywna to szersze wykorzystanie budynku przez dodanie w przemyślany sposób nowych przestrzeni obok, nad lub pod istniejącą strukturą. W strategii proaktywnej budynek jest w użyciu i działamy prewencyjnie w celu uniknięcia utraty funkcjonalności poprzez modernizację, wdrażanie nowych technologii i punktową naprawę problematycznych obszarów. Spektakularnym przykładem jest Empire State Building w Nowym Jorku, który od niemal stu lat nieustannie pozostaje biurowcem.
– Renowacje powinny być dokonywane z zachowaniem estetyki i dziedzictwa kulturowego miejsca. Postępując inaczej, odbieramy przyszłym pokoleniom możliwość doświadczenia i zanurzenia się w historycznym znaczeniu danego obszaru. Choć na drodze do właściwej modernizacji mogą pojawić się różne komplikacje czy wady przeszłych konstrukcji, wyzwania te powinny być impulsem do odpowiedzialnego i świadomego budownictwa przyszłości. Przedsięwzięcia te wymagają m.in. przejrzystego dostępu do wykorzystanych materiałów i ich jakości, a także technologii kontrolujących kondycję budynku – komentuje Alexandre Huyghe z Revive Poland, partnera raportu.
– Za koniecznością modernizacji budynków przemawia kilka istotnych czynników. Niedostatek powierzchni w atrakcyjnych lokalizacjach, konkurencyjność nowopowstających nieruchomości, rosnące koszty energii i potrzebna ich optymalizacji oraz regulacje prawne, które zobowiązują inwestorów i deweloperów do neutralności klimatycznej budownictwa. Renowacje stają się najbardziej rozsądnym rozwiązaniem w obliczu zmieniających się trendów, warunków rynkowych i potrzeb świadomych użytkowników – dodaje Jerzy Wójcik z JW+A, partnera raportu.
Należy jednak mieć na uwadze, że adaptacja danego obiektu do dzisiejszych wymogów może się również okazać nie tyle niemożliwa, co nieuzasadniona. Inwestycja w jego „upgrade” nie umożliwi na przykład optymalnego wykorzystania przestrzeni, w jakiej się znajduje, lub spełnienia współczesnych wymogów dotyczących efektywności energetycznej. W takim przypadku projektując nowy budynek w miejscu tego poprzedniego, można dobrać materiały i rozwiązania w najwyższym standardzie i w ten sposób przyczynić się do powstania produktu ponadczasowego, przygotowanego do zmieniających się potrzeb jego użytkowników i zgodnego z zasadami zrównoważonego budownictwa.
[1] Circle Economy, The Circularity Gap Report, 2023.
[2] Deutsche Gesellschaft für Nachhaltiges Bauen, Circular Economy – Closing loops means being ft for the future, 2019.
[3] Velux, Barometr zdrowych domów, 2022.
[4] Circle Economy, Innowo, Natural State, The Circularity Gap Report – Poland, 2022.
[5] WGBC, The Net Zero Carbon Buildings Commitment ,https://tiny.pl/w6h8c (data dostępu: 01.04.2023).
[6] KRN.pl, Recykling materiałów budowlanych – na czym polega i jak wygląda w Polsce?, https://tiny. pl/9gcr7 (data dostępu: 02.04.2023).
[7] KRN, Recykling materiałów budowlanych – na czym polega i jak wygląda w Polsce?, https://tiny. pl/9gcr7 (data dostępu: 13.03.2023).
[8] J. Wróbel, M. Sołtysik, Gospodarka o obiegu zamkniętym – szanse i wyzwania, Instytut Projektów i Analiz, https://tiny.pl/w8xdq (data dostępu: 13.03.2023).
[9] European Environment Agency, Cutting greenhouse gas emissions through circular economy ac - tions in the buildings sector, https://tiny.pl/wk4x7 (data dostępu: 12.03.2023).
[10] Krakow.pl. Budownictwo do wielokrotnego użytku, https://tiny.pl/w6q4t (data dostępu 02.04.2023).
[11] Instytut Reform, Raport Fali Renowacji, 2022.
[12] Komisja Europejska, A new Circular economy action plan. For a cleaner and more competitive Europe, 2020, https://ec.europa.eu/environment/strategy/circular-economy-action-plan_en#ecl-inpa - ge-878 (data dostępu: 03.04.2023).
Publikacja jest efektem współpracy ThinkCo z partnerami raportu: Skanska, JW+A, Revive, System 3E, Syrena Real Estate i Torus.
Wszystkie dane przytoczone powyżej są szczegółowo opisane w raporcie ThinkCo „Cyrkularne. Gospodarka obiegu zamkniętego w miastach i nieruchomościach”, gdzie wskazano także ich źródła.
Raport jest dostępny do pobrania tutaj: https://thinkco.pl/raport-cyrkularne/